.
KNAPZAKROUTE ... LOON – TAARLO

Snel naar:

1... Noordlus 10 ½ km

2... Zuidlus 8 km

Belangrijk !

In de loop van de tijd verandert er van alles onderweg:
paadjes verdwijnen,  nieuwe weggetjes worden aangelegd, etc. 
Kijk daarom vooraf op de website:
 https://knapzakroutes.nl/bokd/overzicht-knapzakroutes/k30
Bij het hoofdstuk Routenieuws staan de recente routewijzigingen.

Noteer ze in je wandelgidsje !

Pingoruïnes:
Taarlose Veentje en het ven Kampsheide.

Wat is een pingoruïne ?
Dit is een vaak vrij diep, rond meertje omzoomd door een lage wal.
Het is overgebleven na het smelten van een ijslens in de bodem.

Hoe is zo'n pingoruïne ontstaan?
• Tijdens de laatste ijstijd was het zo koud dat de bovenste tientallen
.. meters permanent bevroren waren (permafrost).
.. Onder deze bevroren bodem bevond zich grondwater dat vanwege
.. de grote diepte sterk onder druk stond.
.. Op plaatsen waar zich scheuren in de permafrost bevonden welde
.. het grondwater daarom omhoog.
.. Zodra het in de zone met permafrost kwam bevroor het.
.. Hierdoor ontstond een ondergrondse ijslens, die door de aanvoer
...van nieuw grondwater bleef groeien. De grond boven de ijslens werd
.. steeds verder omhooggeduwd. Er ontstond een heuvel die tientallen
.. meters hoog kon worden.
• Door de aanhoudende groei van de ijsheuvel ontstonden er op een
.. gegeven moment scheuren in de grond bovenop de ijslens.
.. Zonlicht kon nu op het ijs schijnen, waardoor dit langzaam ging
.. smelten.
.. Ook de bedekkende grondlaag ontdooide. Geholpen door het
.. smeltwater dat van de pingo afstroomde geleden stukken grond naar
.. beneden, die zich aan de voet van de heuvel ophoopten.
.. Zo vormde zich aan de onderkant een ringvormige aarden wal, de
.. zogenaamde randwal.
.. Toen al het ijs gesmolten was bleef er een ringvormige krater over
.. die zich vulde met smeltwater: een pingoruïne. 
• Vanaf het begin van het Holoceen nam de temperatuur sterk toe.
.. In het pingomeertje gingen planten groeien. Afgestorven planten
.. verrotten niet maar stapelden zich op tot veen. Geleidelijk raakte de
.. pingoruïne opgevuld met veen. In het landschap waren nu alleen
.. nog de ringvormige aarden wallen herkenbaar.
• Uit koolstofdateringen van plantaardig materiaal uit de onderste
.. veenlagen is gebleken dat de pingoruïnes zijn gevormd rond de
.. 12.000-11.000 jaar geleden.
.. In de 19e en 20e eeuw werden de pingoruïnes uitgeveend. 
.. Na het uitvenen vulde de pingoruïne zich met regenwater, waardoor
.. de ronde pingomeertjes weer herkenbaar werden in het landschap.

Zie: www.geologievannederland.nl/landschap/landschapsvormen...

• Het Taarlose Veentje vanaf de zuidoever.
• Dit pingomeertje is gedeeltelijk met veen opgevuld.
.. Het is tamelijk groot; haar middellijn is ruim boven de honderd meter.
• In de verte zie je de beboste randwal. Die is ongeveer 4 meter hoog.

Hunebed D15 Loon:
zeer bijzonder vanwege zijn nog bijna complete
ovale steenkrans.

• Het ligt ten noorden van Loon aan de noordzijde van de Looner es.
• Het is mooi regelmatig, symmetrisch en bijna compleet.
• Met oorspronkelijk 5 dekstenen is dit hunebed middelgroot.
.. Vier van de vijf dekstenen liggen keurig op hun plaats. Van de vijfde
.. is nog slechts een fragment aanwezig en dat ligt op de bodem.
• De ovale dekheuvel was tot 1870 nog gedeeltelijk aanwezig.
.. Tijdens onderzoek werd die toen verwijderd.

Ik geef hieronder over het hunebed achtereenvolgens:
- een driedimensionaal model,
- een foto noordwaarts kijkend en
- een foto oostwaarts kijkend.
Onder die drie afbeeldingen zet ik telkens dezelfde compacte tekst over haar 1. Kamer, 2. Korte gang, 3. Ovale steenkrans.
Vergelijk telkens de afbeelding en de tekst om een indruk te krijgen.


• Hunebed D15 Loon:
........- bovenaanzicht van driedimensionaal model: https://hunebeddeninfo.nl/#
1. Kamer:
....... - oorspronkelijk aantal......dekstenen d = 5.....zijstenen z = 10.......sluitstenen s = 2
....... - Zoals gebruikelijk behoren de dekstenen aan de uiteinden niet tot een
.......... triliet-constructie. Zij rusten namelijk niet alleen op 2 zijstenen, maar
.......... ook nog op een sluitsteen.
.......... De andere drie dekstenen behoren er wel toe.
2. Korte gang ( in witte rechthoek):
....... - Deze is compleet met 2 paar gangzijstenen en de gangdeksteen op eerste paar.
3. Ovale steenkrans:
....... - deze lag rondom de voormalige dekheuvel en is nog grotendeels
........ -aanwezig ( er zijn nog 18 van de 23 kransstenen ( k ) over.
......... Dat komt bij weinig hunebedden voor.
...... ...Wel zijn de meeste omgevallen (oorspronkelijk waren dat staande stenen).

• Noordwaarts kijkend.
1. Kamer:
....... - oorspronkelijk aantal......dekstenen d = 5.....zijstenen z = 10.......sluitstenen s = 2
....... - Zoals gebruikelijk behoren de dekstenen aan de uiteinden niet tot een
.......... triliet-constructie. Zij rusten namelijk niet alleen op 2 zijstenen, maar
.......... ook nog op een sluitsteen.
.......... De andere drie dekstenen behoren er wel toe.
2. Korte gang ( in witte rechthoek):
....... - Deze is compleet met 2 paar gangzijstenen en de gangdeksteen op eerste paar.
3. Ovale steenkrans:
....... - deze lag rondom de voormalige dekheuvel en is nog grotendeels
........ -aanwezig ( er zijn nog 18 van de 23 kransstenen ( k ) over.
......... Dat komt bij weinig hunebedden voor.
...... ...Wel zijn de meeste omgevallen ( oorspronkelijk waren dat staande stenen ).


• Oostwaarts kijkend.
1. Kamer:
....... - oorspronkelijk aantal......dekstenen d = 5.....zijstenen z = 10.......sluitstenen s = 2
....... - Zoals gebruikelijk behoren de dekstenen aan de uiteinden niet tot een
.......... triliet-constructie. Zij rusten namelijk niet alleen op 2 zijstenen, maar
.......... ook nog op een sluitsteen.
.......... De andere drie dekstenen behoren er wel toe.
2. Korte gang ( in witte rechthoek):
....... - Deze is compleet met 2 paar gangzijstenen en de gangdeksteen op eerste paar.
3. Ovale steenkrans:
....... - deze lag rondom de voormalige dekheuvel en is nog grotendeels
........ -aanwezig ( er zijn nog 18 van de 23 kransstenen ( k ) over.
......... Dat komt bij weinig hunebedden voor.
...... ...Wel zijn de meeste omgevallen ( oorspronkelijk waren dat staande stenen ).

.
Wat is een hunebed:

• Vooraanzicht en plattegrond van een middelgroot hunebed ( 6 dekstenen).
• Deze tekeningen zijn schematisch.
.. Een realistische plattegrond zie verderop bij hunebed D53 Havelte-West.

• In het midden van de zuidelijke lange zijde kwam de korte gang naar de kamer.
.. Deze korte gang bestond bij een middelgroot hunebed uit
...2 paar gangzijstenen met 1 gangdeksteen op het eerste paar.
• De dekheuvel bestond uit aarde ( of toch ook stenen ? zie foto verderop )
• Rond de voet van de dekheuvel liep een ovale steenkrans.
.. Deze bestond uit enkele tientallen staande kransstenen ( k ).


T-vormige ganggraven:
Onze hunebedden behoren tot het type 'T-vormige ganggraven'.
- ganggraven : omdat ze een gang hebben.
- T-vormig : omdat de plattegrond ( van de kamer met korte gang )
..de vorm van een hoofdletter T met een korte stam heeft.
Zie plattegrond hierboven.

1. Kamer:

Hunebedden hebben een rechthoekige kamer van grote zwerfkeien.
Ze zijn gebouwd van 2 oost-west gerichte evenwijdige rijen zijstenen,
waarbij 2 tegenover elkaar gezette zijstenen telkens 1 zware deksteen
dragen ( trilieten = groepjes van 3 stenen ).
Omdat de eerste en de laatste triliet gemakkelijk om kunnen vallen,
zette men daar geen triliet, maar een groepje van 4 stenen.
(de deksteen rust daar niet alleen op de 2 zijstenen, maar ook op
een sluitsteen ).
Je hebt nu een rechthoekige kamer gekregen met muren en een dak.
Om te verhinderen dat regenwater de kamer insijpelde, vulde men
de gaten tussen zijstenen met stopstenen op.
Deze stopstenen bestonden uit platte stukken gespleten graniet
(zie foto verderop ).
Ook de openingen tussen dekstenen werden afgedekt door platte stenen.
Aan de buitenkant kwam daarover waarschijnlijk een leemlaag en
daar weer overheen een ovale dekheuvel. Deze dekheuvel is nu
meestal verdwenen.
De keienvloer in de kamer lag lager dan het maaiveld en was bedekt
met een laag granietgruis.

2. Korte gang:

De kamer is toegankelijk via een korte gang meestal in het midden van
de lange zijde en bijna altijd gelegen aan de zuidkant.
Deze korte gang staat haaks op de kamer.
Ze bestaat uit 1 tot 2 paar gangzijstenen, al of niet met 1 gangdeksteen.
( De kleine hunebedden met kamers van 2 of 3 dekstenen hebben
slechts een ingang zonder gang.)
De zwerfkeien van de korte gang zijn minder groot dan die van de
kamer. Je moet dan ook kruipend door de korte gang de kamer in.
Of en hoe de ingang werd afgesloten weet men niet.
Een drempelsteen lag in de ingang tussen de zijstenen.

3. Ovale steenkrans:

Over het hunebed werd een ovale dekheuvel opgeworpen.
( De ovale dekheuvel was misschien niet bij alle hunebedden
van zand. Zie bijv. Im Moor versunkene Hünengräber.
Het zou mij niets verbazen als in een aantal gevallen ook de
in Drenthe de ovale dekheuvel uit kleine stenen bestond, maar die
later ook weer als eerste geroofd werden.
Dikwijls omgaf een ovale steenkrans de heuvelvoet.
Deze krans van stáánde stenen sloot aan op de korte gang en
vormde een boog rond de voet van de ovale dekheuvel.

• Hunnebedden zijn aanvankelijk gebruikt voor bijzetting van onverbrande
.. doden. Later ook nog voor gecremeerde doden. Sommige hunebedden
.. werden zelfs nog in de bronstijd gebruikt.
• Deze grafkamers werden gedurende een aantal generaties gebruikt
.. door bepaalde vooraanstaande families.
• De zure bodem in Drenthe heeft vrijwel alle organische resten
.. ( skeletten, hout, touw, linnen kleding, leer ) doen vergaan, zodat
.. slechts de grafgiften overbleven. Denk daarbij aan:
.. - aardewerk potten met eten en drinken,
.. - bijlen van steen en vuursteen,
...- vuurstenen pijlspitsen,
.. - barnstenen kralen.

• Om de hunebedden te groeperen naar grootte (klein, middelgroot, groot)
.. kun je als maat gebruiken de lengte van de binnenzijde van de kamer.
.. Ik gebruik hier een minder nauwkeurige, maar wel gemakkelijker maat:
.. het aantal dekstenen.
.. De Nederlandse hunebedden varieren van 2 t/m 10 dekstenen.
.. ( In Duitsland heeft men nóg grotere. )

.. 2, 3, 4 dekstenen = klein hunebed.
.. 5, 6, 7 dekstenen = middelgroot hunebed.
.. 8, 9, 10 dekstenen = groot hunebed.

.. De lengte van de binnenzijde van de kamer in meters is ongeveer
.. 2 keer het aantal dekstenen. Dus bij 10 dekstenen heb je een kamer
.. van ongeveer 20 m.

• Bij hunebed D53 (Havelte-West) is mooi te zien hoe een kamer in elkaar zit.
.. Het is een aantal trilieten achter elkaar in een rij.
• Een triliet is een groep van 3 grote zwerfkeien.
.. Je zet twee staande zijstenen schuin naar binnen hellend tegenover elkaar
.. met hun platte kant naar binnen gekeerd.
.. Daar leg je een nog grotere steen, de deksteen, horizontaal bovenop
.. met zijn platte kant onder. Hij vormt het dak (zie foto). ..
• Doordat de platte kanten in de binnenkant van het monument zitten,
.. werd een min of meer gave kamer gevormd.
• De stopstenen ( dry stone walling ) waarmee alle openingen tussen de zijstenen
.. werden dichtgestopt, zijn verdwenen.
• Het keienvloertje is hier van platte stenen, daar zijn vaak ook ronde voor gebruikt.

• Stopstenen ( platte stukken gespleten graniet) vulden de gaten op tussen
.. de grote stenen. ( Zij dragen dus de dekstenen niet ).
.. Het was droog metselwerk , d.w.z. zonder gebruik van mortel of cement.
.. Dit noemt men dry stone walling (Eng).
• Bij een hunebed had men ook een keienvloertje.


• Het hunebed D49 Schoonoord werd bij een latere reconstructie
.. aan de westzijde met een dekheuvel overdekt.

• Het hunebed D49 Schoonoord heeft een korte gang haaks op de kamer.
.. Ze bestaat uit 2 paar gangzijstenen (z) met 1 gangdeksteen (d) op het eerste paar.


• Het hunebed D49 Schoonoord
• Je kijkt hier westwaarts.
• De korte gang heeft kleinere zwerfkeien dan de kamer rechts ervan.
.. Je moet daarom kruipend erdoor naar de kamer ( zie pijl ).
• Achter de korte gang zie je de dekheuvel over het westelijke deel
.. van het hunebed en boven en links van de pijl 3 kransstenen.

• Plattegrond van D53 Havelte -West.
... zwart = staande stenen ...... grijs = dekstenen ...... wit = ontbrekende stenen.
• We zien hier 9 dekstenen die rusten op 21 zijstenen.
.. Hier zijn 4 trilieten ( zie rode t ).
.. De andere dekstenen rusten op méér dan 2 stenen.
• Omdat de eerste en de laatste triliet in een rij gemakkelijk om kunnen vallen,
.. zette men daar geen triliet, maar een groepje van 4 stenen, namelijk:
.. de deksteen rustend op 2 zijstenen en een sluitsteen.
.. Daarnaast heeft men op nog enkele andere plekken geen triliet gebruikt.
• De korte gang ( zie vierkant ) is compleet, d.w.z. :
.. 2 paar gangzijstenen met 1 gangdeksteen op het eerste paar.
• Van de ovale steenkrans is minder dan de helft nog aanwezig ( de zwarte stenen).

• Een dekheuvel hoeft niet uit zand te bestaan. Het konden ook stenen zijn.
.. Dit heeft men o.a. ontdekt bij Im Moor versunkene Hünengräber.

www.geheugenvandrenthe.nl/hunebed

https://issuu.com/virtumedia/docs/archeologie_mag....

www.archeologiehuiszuidholland.nl/images/Intranet/p.....

Zeer karakteristieke esdorpen
Loon en Taarlo:

Het Drentsche Aa-gebied is nog altijd kenmerkend voor het oude
esdorpenlandschap.
Daar liggen nog steeds een aantal zeer karakteristieke esdorpen
Het zijn Loon, Taarlo, Anloo en Anderen met:
hun essen (1), groenlanden (2) en heide (3).
Hieronder een kaart van Loon en Taarlo met de toestand rond 1900:

..• Een eeuw geleden bestond het grootste deel van het Drentsche Aa-gebied nog
... uit heide.

.• De karakteristieke opbouw van het esdorpenlandschap rond 1900 :
... De kern bestond uit het esdorp met goorns ( moestuinen )
. ..In het esdorp stonden de rietgedekte boerderijen bijeen tussen
... hoogopgaand eikenhout.
....Gewoonlijk lagen de esdorpen op de hogere grond direct buiten het beekdal.

..• Ieder esdorp bezat :
. ..1. Akkers op de essen (= gemeenschappelijke akkercomplexen)
...... .Die essen lagen vlak bij het dorp ook op de hogere grond.
. ..2. Graslanden (= groenlanden ): De hooi- en weilanden in de beekdalen.
... 3. Heidevelden: men had nog zeer veel heide rond 1900.
....... ( Van de Bossen was nog maar weinig over.)

.• Normaliter maakten het esdorp met de es(sen) (1) en de groenlanden (2) samen
... ongeveer 20% uit van het dorpsgebied, de heide (3) de overige 80%.

• Bron: www.topotijdreis.nl Schuif de tijdbalk op 1903 en vul een plaatsnaam in
... zoekvenster rechtsboven.

• Taarlo, brink met een gegraven dobbe.
• Een brink is een soort grasplein met vaak oude bomen, waar vroeger
.. het vee verzameld werd voordat het ging weiden in de omgeving.
• De dobbe leverde drinkwater voor het vee (en bluswater in geval van brand ).


• Taarlo, brink met ooievaarsnest.
• Taarlo is een van de brinkdorpen die meerdere brinken heeft.
• Brinken hebben vaak bomen, maar niet altijd zoals je hier ziet.

Introductie esdorpenlandschap:

Middeleeuwse boeren hadden het niet gemakkelijk in Drenthe. De arme zandgronden waren ongeschikt voor akkerbouw en de beekdalen daarvoor te nat. Daarom bedachten de boeren als oplossing de akkers (1) te bemesten met een mengsel van heideplaggen en mest.
Hierdoor zag het Drentse esdorpenlandschap er rond 1900 als volgt uit:

.Het esdorp met goorns:
De oudste esdorpen lagen op de hogere grond direct buiten het beekdal.
Zo konden de toenmalige boeren zonder grote afstanden te moeten afleggen op hun akkers (1) komen en ook in de Graslanden (groenlanden) (2) in het beekdal.
Zo'n dorp bestond uit een zwerm boerderijen met daartussen open ruimten en één of meer brinken, waar het vee werd verzameld.
Er was daar ook een waterplas die als drinkplaats voor het vee diende en ook kon worden gebruikt als bluswater.
De beplanting op de brinken, de erven en langs de perceelsgrenzen gaven het esdorp een groen karakter.
Bij het dorp lagen goorns (moestuinen ; Garten (Duits) ; garden (Eng)

Het dorpsgebied bestond uit de volgende drie landschappelijke eenheden:

1. De es(sen) = gemeenschappelijke akkercomplex(en)
Het esdorp en de essen lagen bij elkaar op de hogere grond langs het beekdal. De essen waren eeuwenlang de spil van de Drentse agrarische economie.
Op de essen werden de broodgranen verbouwd die de bevolking in leven moest houden. Granen waarmee men ook de pacht moest betalen en waarmee men heel soms een kleine winst kon maken op de markt. Rogge was eeuwenlang het belangrijkste gewas.
De grond werd vruchtbaar gemaakt met plaggen van het veld, in de potstal vermengd met mest.
De essen waren meestal in een aantal blokken verdeeld, en die waren weer onderverdeeld in een aantal stroken (lange, smalle percelen). Deze stroken waren privébezit.
Als de es uitgebreid werd, gebeurde dat door een nieuw blok te beginnen (blokverkaveling). Iedereen had recht op een aandeel.
De percelen op de es waren niet van elkaar gescheiden door singels of houtwallen, maar door een hoeksteen of een diepere voor. Wel werd de es als geheel vaak van de omringende heide gescheiden door een houtwal (eswal) of bosrestant om schapen buiten te sluiten en om vee bij stoppelbegrazing juist binnen de es te houden. Zo'n bosrestant zie je o.a. in Zeijen en Anloo.
(Tegenwoordig zijn de essen nog goed te onderscheiden, maar wel deels bebouwd. Hun interne structuur is wel flink gewijzigd, want het versnipperde eigendom is door ruilverkaveling geschikt gemaakt voor moderne landbouwmachines. Ook van de eswal is meestal niet veel meer over.)

2. Graslanden (groenlanden) in de beekdalen:
Dit waren de wei- en hooilanden.
De hooilanden (maden) bevonden zich in de lage, natte delen dicht bij de beek).
De weilanden (het broek) voor het rundvee, op de iets hogere, drogere delen.
Die hooi- en weilanden werden tot het begin van de 19 de eeuw niet bemest, waardoor zich daar rijk bloeiende plantengemeenschappen konden ontwikkelen.
Toen het gemeenschappelijk gebruik van de hooi- en weilanden in onbruik raakte, ging men de percelen scheiden met sloten en houtwallen. Deze dienden o.a. als veekering (zie kaart hieronder).
De hooilanden op de lage, natte delen langs de beek kregen een onregelmatige blokvormige verkaveling met sloten als veekering.
De weilanden op de hogere, drogere delen, kregen een opstrekkende verkaveling met houtwallen. Deze dwarswallen lagen loodrecht op de richting van het beekdal. Bij de weilanden moest je wel houtwallen maken, omdat ze te hoog lagen voor sloten.
(Helaas zijn tegenwoordig veel houtwallen langs die weilanden verdwenen.)

.3. Heidevelden :
Het veld: aanvankelijk waren dit bossen, waar men o.a. strooisel haalde voor de stal. Toen dit schaars werd, ging men over tot het afgraven van humus. Daaropvolgend werden hele plaggen afgegraven. Geleidelijk aan verschraalde het veld en veranderde in heide.
De droge terreingedeelten met Struikhei werden vooral door schaapskudden begraasd.
De vochtige, venige terreingedeelten met dopheide werden geplagd. Zij hadden wat meer humeus materiaal.
In de veentjes stak men turf voor eigen gebruik.
Door roofbouw of karrensporen ontstonden ook hier en daar gaten in het vegetatiedek wat leidde tot stuifzand.

.Bossen :
Daarvan bleef niet veel over. Het oorspronkelijke halfopen boslandschap was in de loop van de tijd door de boeren teruggebracht tot enkele bosrestanten rond de essen en wat oud bos in de beekdalen.
De bossen leverden hout, maar werden ook beweid.

Bij dit oude landbouwsysteem had elk landschapsdeel zijn eigen functie in het geheel.
Groenlanden (2) en heidevelden (3) leverden voedsel voor de veestapel; de veestapel zorgde voor de bemesting van de essen (1), waarop de granen werden geteeld.
De heidevelden (3) leverden ook strooisel en plaggen voor de potstal.
De bosrestanten leverden hout, maar werden ook beweid.
Door deze samenhangen is het esdorpenlandschap een eenheid en geen verzameling losse elementen.

• De infields zijn de es(sen) (1) en de groenlanden (2) Zij lagen dicht bij het esdorp en werden relatief intensief bewerkt.
• De outfields zijn de uitgestrekte heidevelden. Zij lagen verder van de boerderijen en waren minder intensief bewerkt.

Vanuit de esdorpen was er naar buiten toe een afnemende intensiteit van het bodemgebruik. Dat liep van de essen (1), die het meest intensief werden bewerkt, via de groenlanden (2) (= wei- en hooilanden in de beekdalen) naar de heidevelden (3) (het minst intensief).

Het esdorp met de essen (1) en de groenlanden (2) maakten samen ongeveer 20% uit van het dorpsgebied, de heidevelden (3) de overige 80%.
(In de 19e eeuw was de reiziger geïmponeerd door de uitgestrektheid van de heide en was hij weer blij wanneer hij na uren lopen door de heidewoestijn weer een oase van een dorp ontdekte.)

Bij deze extensieve landbouw dient elk bedrijf over grote oppervlakten te beschikken. Die ruimte was in het oude Drenthe volop aanwezig.
Zo was bij een bedrijf met 12 ha akkers in het begin van de 19 de eeuw nog gemiddeld 25 ha groenlanden en liefst 100 ha heideveld aanwezig !
Daarop hield men zo'n 20 stuks rundvee en 80 schapen.
Om de vruchtbaarheid van 1 ha akkerland te waarborgen was dus meer dan het tienvoudige aan ander grondgebruik noodzakelijk.

Infield-outfield farming:
Infield-outfield farming is broadly defined as a type of farming system utilizing its area at two different levels of intensity: an intensively farmed infield and an outfield exploited at a low intensity.
(In het Noors noemt men ze Innmark en Utmark)
Infield = het binnengebied, d.w.z.
1. het bewerkte gebied (cultivated land; in cultuur gebrachte gebied),
2. dicht bij de boerderij.
De infield werd intensief gebruikt. Denk aan ploegen, maaien, bemesten.
Outfield = het buitengebied, de wildernis), d.w.z.
1. het onbewerkte gebied (uncultivated land ; niet in cultuur gebrachte gebied),
2. ver van de boerderij.
De outfield werd extensief gebruikt bijv. voor 't weiden van vee.

Hunebed D16 Balloo: groot en bijna compleet
Helaas nog maar enkele kransstenen over.

• D16 is één van de mooiere hunebedden buiten de toeristische routes
.. en daarom des te interessanter.
• Met oorspronkelijk 9 dekstenen is het een groot hunebed.
• Ik las in een boek: "De meeste hunebedden werden gebouwd op een
.. wat hoger gelegen punt, vaak aan de rand van een laagte".
.. Dit is perfect van toepassing op dit hunebed.
... Het staat op hogere grond ( de Ballooër esch ) vlak langs het
.. beekdal van het Loonerdiep.
• In de bovenkant van deksteen nummer 6 zitten kleine 'putjes'.
.. Het zijn 'cupmarks' ontstaan door het kloppen met een kleine steen.
.. D16 is het enige Nederlandse hunebed met dergelijke ‘putjes’.

Bij de inventarisatie in 1918 lag het hunebed er minder florissant bij:
alle 9 dekstenen bleken van de 19 zijstenen te zijn afgegleden.
In 1978 zijn ze alle weer op hun plaats gezet.
In loop van de tijd was er weer één helemaal en een andere bijna
afgekieperd.
Begin december 1999 zijn beide stenen herplaatst en met stalen
pinnen (z.g. doken) gefixeerd.
Lang heeft één daarvan niet op z'n draagstenen gelegen.
Eind juni 2000 is hij er bijna zeker met geweld afgeduwd.
In december 2000 is ook die schade weer improvisorisch hersteld.
Zowel van de deksteen als van de twee draagstenen zijn daarbij grote
splinters afgesprongen.

• Hunebed D16 Balloo:
.....- bovenaanzicht van driedimensionaal model: https://hunebeddeninfo.nl/#
1. Kamer:
........- Oorspronkelijk aantal......dekstenen d = 9.....zijstenen z = 19.......sluitstenen s = 2
....... - Zoals gebruikelijk behoren de dekstenen aan de uiteinden niet tot een
.......... triliet-constructie. Zij rusten namelijk niet alleen op 2 zijstenen, maar
.......... ook nog op een sluitsteen.
.......... Van de andere 7 dekstenen behoren er 6 wel toe.
.......... De middelste deksteen , de allergrootste , rust op 3 zijstenen.
2. Korte gang ( in witte rechthoek):.
.......... Van de 2 paar gangzijstenen met de gangdeksteen op eerste paar, is alleen
.......... het eerste paar met haar deksteen overgebleven.
3. Ovale steenkrans:
.......... Hiervan zijn nog slechts 2 kransstenen ( k ) over.


• Je kijkt hier naar het noorden.
1. Kamer:
........- Oorspronkelijk aantal......dekstenen d = 9.....zijstenen z = 19.......sluitstenen s = 2
....... - Zoals gebruikelijk behoren de dekstenen aan de uiteinden niet tot een
.......... triliet-constructie. Zij rusten namelijk niet alleen op 2 zijstenen, maar
.......... ook nog op een sluitsteen.
.......... Van de andere 7 dekstenen behoren er 6 wel toe.
.......... De middelste deksteen , de allergrootste , rust op 3 zijstenen.
2. Korte gang ( in witte rechthoek):.
.......... Van de 2 paar gangzijstenen met de gangdeksteen op eerste paar, is alleen
.......... het eerste paar met haar deksteen overgebleven.
3. Ovale steenkrans:
.......... Hiervan zijn nog slechts 2 kransstenen ( k ) over.

• Je kijkt hier naar het oosten.
1. Kamer:
........- Oorspronkelijk aantal......dekstenen d = 9.....zijstenen z = 19.......sluitstenen s = 2
....... - Zoals gebruikelijk behoren de dekstenen aan de uiteinden niet tot een
.......... triliet-constructie. Zij rusten namelijk niet alleen op 2 zijstenen, maar
.......... ook nog op een sluitsteen.
.......... Van de andere 7 dekstenen behoren er 6 wel toe.
.......... De middelste deksteen , de allergrootste , rust op 3 zijstenen.
2. Korte gang ( in witte rechthoek):.
.......... Van de 2 paar gangzijstenen met de gangdeksteen op eerste paar, is alleen
.......... het eerste paar met haar deksteen overgebleven.
3. Ovale steenkrans:
.......... Hiervan zijn nog slechts 2 kransstenen ( k ) over.

Grafheuvels (tumuli) op de Kampsheide:
uit de Nieuwe steentijd, Bronstijd, IJzertijd.

De Kampsheide is een klein maar mooi natuurgebiedje met o.a.
prachtig jeneverbesstruweel en een ven. Maar Kampsheide is nog
veel méér.
Van circa 3500 v. Chr. tot het begin van de jaartelling is dit gebied
permanent bewoond geweest. Daarvan getuigen de prehistorische
graven ( denk aan hunebed D16 Balloo en tientallen grafheuvels).
Later verplaatste de menselijke activiteit zich naar de hogere,
zwaardere gronden oostwaarts richting Balloo.

Hier op de Kampsheide vind je grafheuvels uit verschillende periodes,
namelijk de Nieuwe steentijd, Bronstijd en IJzertijd (zie tijdlijn hieronder).
In de Bronstijd en IJzertijd werden de doden niet langer begraven,
maar gecremeerd. De verbrande resten werden in een urn of in een
doek gedaan, waarna deze in een reeds bestaande heuvel werd bijgezet.
Naast deze grafheuvels is er ook nog een urnenveld en een restantje
van een Celtic field [ spreek uit Keltik]. Dit is een IJzertijd-akkercomplex.
.


• Deze grafheuvel in het mooie natuurgebied Kampsheide is wel 3 meter hoog.
.. Er zijn verschillende malen doden in begraven.
.. Bij elke begrafenis werd de heuvel wat opgehoogd en uitgebreid.

• Een aantal grafheuvels zijn begroeid met jeneverbesstruweel.

Verdere informatie over grafheuvels:
www.dbnl.org/tekst/hege004arch01_01/hege004arch01_01_0004.php

Deurzer- en Loonerdiep:
(een van de middenlopen van de Drentsche Aa)

• In de beken van de Drentsche Aa is de stromingsenergie zeer beperkt.
... Daardoor is er nauwelijks sprake van actieve meandering. Er is dus
... weinig erosie in de buitenbochten en ook weinig sedimentatie in
... de binnenbochten. Het is dus een slingerende maar grotendeels
... stabiele beek met weinig erosie en sedimentatie.


• Mooi houten vlonderpad over het natte, moerassige beekdal van het Deurzerdiep.


• Het Loonerdiep slingert nog heel natuurlijk over haar dalbodem.
.. Ze heeft nog de kenmerken van een natuurlijke laaglandbeek.
• Doordat er weinig erosie in de buitenbochten en ook weinig sedimentatie in
.. de binnenbochten plaatsvindt, spreken we van een slingerende maar
.. grotendeels stabiele beek met weinig erosie en sedimentatie.

Drentsche Aa:
• De Drentsche Aa is niet één afzonderlijke beek, maar een heel stelsel
... van beken. Het begint in het midden van Drenthe, groepeert zich wat
... verder noordelijk in twee hoofdtakken:
... - westelijke tak t/m Taarlosche Diep en
... - oostelijke tak t/m Gastersche Diep
... Ze komen uiteindelijk bij Oudemolen samen en gaan verder als
... Oudemolensche Diep, daarna Schipborgse Diep, etc. in een lange
... slingerende hoofdloop richting de stad Groningen.
• Aa betekent 'stromend water' en omdat er in Nederland meerdere Aa's
.. voorkomen, spreken we ter onderscheid hier van Drentsche Aa.
• De beken en zijbeken zijn vernoemd naar het dichtstbijzijnde dorp/veld.
.. Pas in de buurt van Groningen heet de beek Drentsche Aa.

Overnachting:
Voor mooi gelegen vakantiehuisjes in de natuur
ga je naar Natuurhuisje.nl

... Deze wandelsite is niet-commercieel, onafhankelijk en gratis.
... Dat is enkel mogelijk door steun van de bezoekers.
...
... Heb je hier goede info gevonden, toon dan je waardering door een
... kleine donatie voor het vele werk.
... .Zo kan de website ook gratis blijven en uitgebouwd worden!

...............................................

....Uiteraard kun je ook doneren door overschrijving op mijn
.. ING-bankrekening:

.. IBAN : NL38 INGB 0003 5057 89
.. BIC : INGBNL2A
.. t.n.v. P. C.M. Smulders.